− وڭتۇستىك شينجياڭ اۋماعىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتكەندىگىنە شولۋ
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ءپاريزات ابدۇل، كاڭ حاۋيان، سۇڭ ۋيگو
قاشقار كەشەندى قورعامالى باجى رايونىنىڭ الدىڭعى 4 ايداعى سىرتقى ساۋدا يمپورت - ەكسپورت جالپى قۇنى 11 ميلليارد 953 ميلليون يۋان بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％6. 220 ارتتى، ساۋدا جالپى قۇنى شينجياڭداعى 4 كەشەندى قورعامالى باجى رايونىنىڭ ىشىندە 1 - ورىندا تۇردى؛ داحۇڭليۋتان سيرەك كەزدەسەتىن مەتال كەنى، حوشاۋيۇن قورعاسىن، مىرىش كەنى سياقتىلار اشۋ قۇرىلىسىن تەزدەتتى؛ اقسۋ ايماعىندا 1029 نىسان قۇرىلىسى جۇمىس قارقىنىن ۇدەتىپ، جۇمىس باستاۋ مولشەرىن ％25. 99كە جەتكىزدى... 5 - ايدىڭ 24 - كۇنىنەن 6 - ايدىڭ 8 - كۇنىنە دەيىن، ”شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن تەكسەرۋ - زەرتتەۋ ساپارى“ اتىنداعى جالپىلىق مەديالارىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتىق تىلشىلىك جاساۋ كولەمدى ۇيىرمەسى وڭتۇستىك شينجياڭ اۋماعىنا بارىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، تىلشىلىك ىستەدى، ولار بارعان جەرلەرىنىڭ بارلىعىندا ەكپىندەي ىلگەرىلەۋدىڭ ءورشىل تىنىسىن، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ قاۋلاعان ومىرشەڭدىك كۇشىن سەزىندى.
شينجياڭ شاحمات تاقتاسى بولسا، وڭتۇستىك شينجياڭ شاحمات كوزى سانالادى. ”شاحمات كوزى“ شاحمات تاقتاسىنىڭ قامال الۋ ءتۇيىنى جانە شەشۋشى ءتۇيىنى، ءبىر شاحمات كوزى جاندانسا، جالپى بارىس جاندانادى، ءبىر شاحمات تاسى جاقسى باسىلسا، جالپى بەتتىك جەڭىسكە جەتۋگە بولادى. ”شاحمات كوزىن“ جانداندىرۋ ءۇشىن، وڭتۇستىك شينجياڭ اۋماعى نازاردى جوعارى ساپالى دامۋعا تۇساۋ بولىپ وتىرعان كەزەكتەگى كورنەكتى قيىن، بوگەت ماسەلەلەردەن جول تابۋعا شوعىرلاندىرىپ، باياندى تىنىشتىققا ساياتىن ءتۇبىرلى سيپاتتى، نەگىزدىك سيپاتتى، ۇزاق بولاشاقتىق سيپاتتى قىزمەتتەرگە كۇش سالۋمەن تىعىز بايلانىستىرىپ، جاڭا ءداۋىر تالابىنا ۇيلەسەتىن، وڭتۇستىك شينجياڭ ەرەكشەلىگىنە باي جوعارى ساپالى دامۋ جولى جونىندە بەلسەنە ىزدەنىس جاسادى.
ورىندى ءدال تاۋىپ، كۇشتى دامۋعا شوعىرلاندىردى
وڭتۇستىك شينجياڭ اۋماعى ”شاحمات كوزى“ رەتىندە، شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋ جالپى جاعدايىندا ەرەكشە ماڭىزدى مانگە يە.
جاڭا ۇلى جورىقتا وڭتۇستىك شينجياڭ اۋماعى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ اياق الىسىنا قايتكەندە ءجىتى ىلەسىپ، جوعارى ساپالى دامۋ ارقىلى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىن تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتە الادى، بۇل، ءسوز جوق، ويداعىداي جاۋاپ بەرەتىن ءداۋىر تاقىرىبى سانالادى.
”وڭتۇستىك شينجياڭداعى ماڭىزدى قالا رەتىندە، اقسۋ، ءسوز جوق، ورىندى ءدال تاۋىپ، بايلىق ارتىقشىلىعىن، وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن، دامۋ شارت - جاعدايىن تياناق ەتىپ، وڭتۇستىك شينجياڭ سىندى وسى ’شاحمات كوزىن‘ بار كۇشپەن جانداندىرۋى كەرەك“، - دەدى اقسۋ ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى ۋ حۇڭجان.
كاسىپ سالاسى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ نەگىزى. اقسۋ مۇناي - تابيعي گاز، كومىر، كەن ونىمدەرى، استىق، ماقتا، جەمىس - جيدەك، كوكونىس سياقتى بايلىقتارى مەن كاسىپ سالالارىنىڭ بۇكىل ەلدىڭ ەكونوميكالىق كەلەلى جاعدايىنداعى ماڭىزدى رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ءتۇيىندى كاسىپ سالالارىندا ”تىزبەك باستىعى ءتۇزىمىن“ ورناتىپ، تىزبەكتى ۇزارتۋدى، تىزبەكتى تولىقتاۋدى، تىزبەكتى كەڭەيتۋدى، تىزبەكتى كۇشەيتۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ تيبىن جاڭالاپ، دارەجەسىن ءوسىرۋىن جانە ساپالىلانۋىن، زورايۋىن، كۇشەيۋىن تەزدەتەدى. مۇنان سىرت، نىسانداردى كاسىپ سالالاندىرۋعا، كاسىپ سالاسىن باقشا رايونىنا اينالدىرۋعا، باقشا رايوندارىن شوعىرلاندىرۋعا تاباندى بولىپ، باقشا رايونىنىڭ جەتەكشى كاسىپ سالاسىن ايقىنداپ، 100 ميللياردتىق باقشا رايونىن جەتىلدىرۋ جوسپارىن اتقارىپ، ەرەكشەلىككە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالاسى باقشا رايونى قۇرىلىسىن دامىتۋعا، قۋاتتى ۇلعايتىپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا قولداۋ كورسەتىپ، بايلىقتىڭ باسىمدىققا يە كاسىپ سالالارىنا قاراي شوعىرلانۋىن، نىسانداردىڭ باقشا رايونىنا قاراي توپتالۋىن ىلگەرىلەتەدى.
حوتاننىڭ بايلىعى شوعىرلانعان، باسىمدىعى وزگەشە، جوعارى ساپالى دامۋدى جۇزەگە اسىرۋدا ءبىرشاما زور كومەسكى كۇشى جانە باسىمدىعى بار. حوتان ايماقتىق پارتكومنىڭ مۇشەسى زىڭ گۋانجۇن مىنالاردى ءبىلدىردى: حوتان ايماعى جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونى قۇرىلىسىنا بەلسەنە توعىسىپ، ەرەكشەلىككە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالالارىن وسىزامانداندىرا دامىتۋ اياق الىسىن تەزدەتىپ، كەن ونىمدەرى بايلىعى باسىمدىعىن دامۋ باسىمدىعىنا اينالدىرۋدى بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، وسى زامانعى قىزمەت وتەۋ كاسىبىن كۇش سالا دامىتىپ، ەڭبەك شوعىرلانعان كاسىپ سالالارىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، ورنىقتى جۇمىستاندىرۋدى جەبەۋگە تاباندى بولىپ، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەدەل ىلگەرىلەتەدى.
بىلتىردان بەرى قاشقار ايماعى استىق، ازىقتىق ماي، جەمىس - جيدەك، كوكونىس، مادەنيەت - ساياحات، ساۋدا - زات اينالىمى جانە جاڭا ەنەرگيا، جاڭا ماتەريال سياقتى باسىمدىققا يە كاسىپ سالاسىن جان - جاقتى ىلگەرىلەتىپ ءارى ءتۇيىندى زورايتىپ، كۇشەيتىپ، ءداۋىر اۋقىمىن يگەرگەن، دامۋ زاڭدىلىعىنا ۇيلەسەتىن، قاشقار ەرەكشەلىگىنە يە، بۇكىل شينجياڭنىڭ، بۇكىل ەلدىڭ كەلەلى جاعدايىنا قىزمەت وتەيتىن جوعارى ساپالى دامۋ جولىمەن ءجۇردى.
قاشقار ايماقتىق اكىمشىلىك مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار ءۋاليى، شاڭحاي قالاسىنىڭ شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قىزمەتى الدىڭعى شەپ قولباسشىلىق شتابىنىڭ ورىنباسار باس قولباسشىسى ۋاڭ چىن مىنالاردى ءبىلدىردى: وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ شينجياڭنىڭ ”شاحمات كوزى“ بولۋ سىندى ايرىقشا ماڭىزدى ءمانىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ەرەكشەلىككە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالالارىن زورايتۋ، كۇشەيتۋ، جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنىڭ ماڭىزدى تىرەكتىك قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتۋ، قاشقار ەكونوميكالىق اشۋ رايونىن قۇرۋدى، دامىتۋدى جوعارى ساپامەن ىلگەرىلەتۋ، قاشقار كەشەندى قورعامالى باجى رايونىنىڭ جوعارى دەڭگەيلى ەسىك اشۋىن ىلگەرىلەتۋ سياقتى جاقتاردا كۇش سالىپ، جوعارى ساپالى دامۋ نەگىزىنىڭ اناعۇرلىم بەكەم، ساپتىعىنىڭ اناعۇرلىم جەتكىلىكتى، قوزعالىس قۋاتىنىڭ اناعۇرلىم تولىق بولۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.
ەرەكشەلىكتى كورنەكتىلەندىردى، باسىمدىقتاردى بارىنشا ايگىلەدى
بۇكىل رايوننىڭ جوعارى ساپالى دامۋ (وڭتۇستىك شينجياڭ اۋماعى) جۇمىس باسى ماجىلىسىندە مىنالار تالاپ ەتىلدى: وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە اۆتونوميالى رايوننىڭ ”8 ءىرى كاسىپ سالاسى شوعىرى“ قۇرىلىسىمەن تەرەڭدەي توعىسىپ، مۇناي - تابيعي گاز، كومىر كاسىپ سالاسى جانە جاسىل كەن كاسىبى، جاڭا ەنەرگيا كاسىپ سالاسى، توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك سياقتى ەڭبەك شوعىرلانعان كاسىپ سالالارىن، استىق كاسىپ سالاسىن، جاسىل ورگانيكالى جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىن، وسى زامانعى مال شارۋاشىلىعىن، قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن بار كۇشپەن دامىتىپ، وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن تۇلعالاۋ كەرەك.
مۇناي - تابيعي گاز بايلىعىنىڭ ساقتالۋ مولشەرى مول تارىم ويپاتىندا جۇڭگو مۇناي حيميا باتىس سولتۇستىك مۇناي الابى بولىمشە سەرىكتەستىگى 100 ميلليون توننالىق مۇناي - تابيعي گاز الابىنىڭ بايقالعاندىعىن جاريالاعاننان سوڭ، بۇل ارادا مۇناي - تابيعي گازدى بارلايتىن ”تەرەڭ جەر ينجەنەرياسى“ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلدى، ەڭ جاقىندا قازىلعان 9472 مەتر تەرەڭدىكتەگى يۋەجين 3XC-3 قۇدىعى ازيانىڭ ەڭ تەرەڭ قۇدىق رەكوردىن جاڭالادى.
”كەزەكتە سەرىكتەستىكتىڭ تارىم ويپاتى شۇنبەي مۇناي الابىنداعى ميلليون توننا دارەجەلى ەتيلەن نىسانى قاۋىرت قۇرىلىس جۇرگىزۋدە، مەملەكەتتىڭ مۇناي حيميا كاسىپ سالاسىن دامىتۋ جوسپارىنا ەنگىزىلىپ، كۇنى بۇرىن ءوندىرىس قۋاتىنا جەتۋدى، ونىمدىلىك دەڭگەيىنە جەتۋدى كۇتىپ تۇر“. جۇڭگو مۇناي حيميا توبى تاحى ليانحۋا شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى ەتيلەن نىسانىن باسقارۋ ءبولىمى جوبالاۋ - تەحنيكا ءبولىمىنىڭ ورىنباسار ديرەكتورى لۋ چيۋشۇي بىلاي دەدى: شينجياڭ ”8 ءىرى كاسىپ سالاسى شوعىرىن“ جەدەل قۇرىپ، ”شينجياڭنىڭ مۇنايىن شينجياڭدا ايىرۋدى، مۇناي ونىمدەرىن ازايتىپ، حيميا ونەركاسىپ ونىمدەرىن كوبەيتۋدى“ جەبەۋدى العا قويدى، سەرىكتەستىك ورنالاستىرعان ميلليون توننا دارەجەلى ەتيلەن نىسانى كۇشار قالاسىنىڭ جەل، جارىق جاسىل ەلەكترىن سايكەستىرىپ، جاسىل ەتيلەن، پروپيلەن سياقتى كوپ ءتۇرلى مۇناي حيميا ونەركاسىبى ونىمدەرىن ءوندىرىپ، مۇناي - تابيعي گاز بايلىعىن سول جەردىڭ وزىندە وڭدەپ، كادەگە جاراتۋدى كۇشەيتتى.
ءداستۇرلى ماننەن العاندا، باسىمدىققا يە مۇناي - تابيعي گاز بايلىعىنىڭ كومەسكى كۇشىن جارىققا شىعارىپ عانا قويماي، قۇمدى ءشول، جارىق سىندى ىلگەرى ەلەۋسىز قارالعان وسى جاراتىلىستىق شارت - جاعدايلار دا قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قارىشتاپ دامۋىنا بايلانىستى وڭتۇستىك شينجياڭ ءوڭىرىنىڭ جاڭا ەرەكشە باسىمدىعىنا اينالدى.
اقسۋ ايماعى ونسۋ اۋدانىنىڭ شىعىس سولتۇستىگىندەگى اقسۋ قار - مۇز ميسۇي باقشاسىنىڭ قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعى بازاسىندا، قۇبا دالادا 550 كۇن نۇرى جىلىجايى رەتتى ورنالاسقان، 100 مىڭ تۇپكە تاياۋ شيە اعاشى زەردەلى زات اينالىمى بىرلەسكەن تورىنىڭ وزىق باسقارۋ ۇلگىسىندە، ءار جىلى كوتەرمەگە العان شارۋا وتباسىلارى ءۇشىن، ادام باسىنا شاققاندا ورتا ەسەپپەن 35 مىڭ يۋاننىڭ ۇستىندە تابىس كىرگىزەدى؛ حوتان ايماعىنىڭ حوتان اۋدانىنداعى 5000 مۋدان استام جەردى يەلەگەن شىڭشى حۋاچياڭ قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىق بازاسىندا جوعارى ءونىمدى، ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن 1000نان استام جىلىجاي سالىندى، توپىراقسىز ءوسىرۋ تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشىپ، كوكونىستى ءبىر جىلدا 3 رەت ەگۋ سىندى جوعارى ءونىمدى ەگىمشىلىكتى جۇزەگە اسىرىپ، جىلدىق ءتۇسىمىن 70 مىڭ تونناعا جەتكىزىپ، ماڭىنداعى اۋدان، قالالاردى جەمىس - جيدەكپەن، كوكونىسپەن قامدادى.
”حوتان ايماعىن جەمىس - جيدەكپەن، كوكونىسپەن قامداۋدى قاناعاتتاندىرۋدان سىرت، ءبىز ءوندىرىس كولەمىن كەڭەيتىپ، ونىمدەردى بۇكىل شينجياڭ بازارىنا بەت الدىردىق“. شينجياڭ شىڭشى حۋاچياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكاسى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى سۇڭ يىنچياڭ بىلاي دەدى: بيىل كاسىپورنىمىز تاعى جاڭاشا جوعارى ءونىمدى، ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن 400 قۇمدى ءشول جىلىجايىن سالىپ، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ”كوجە قاتىعىن“ ونان ارى زورايتىپ، كۇشەيتىپ، شينجياڭ ەرەكشەلىگىنە يە اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاتتى ءوڭىر قۇرۋعا كۇش قوسۋدى جوسپارلاپ وتىر.
قازىرگى تاڭدا وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا استىق، ازىقتىق ماي، ماقتا، جەمىس - جيدەك، كوكونىس، مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرى سياقتى كاسىپ سالالارىنىڭ دامۋ جاعدايى تاماشا، ”8 ءىرى كاسىپ سالاسى شوعىرى“ جوعارى ساپالى دامۋدىڭ ماڭىزدى قوزعالتقىشىنا اينالدى.
جەتىستىكتەن بىرگە يگىلىكتەندى، باقىتتى تۇرمىس كەشىردى
وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىن ارالاعان ءتىلشى وڭتۇستىك شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ دامۋ سەنىمىنىڭ اناعۇرلىم نىعايعاندىعىن، اناعۇرلىم قاعىلەز بولا تۇسكەندىگىن، كۇش - قايراتتارىنىڭ اناعۇرلىم تاسىعاندىعىن، شىن نيەتتەرىمەن پارتيانىڭ ۇنىنە قۇلاق اسىپ، پارتياعا العىس ايتىپ، پارتياعا ىلەسكەندىكتەرىن بايقادى.
حوتان اۋدانىنا ورنالاسقان شىڭشى حۋاچياڭ قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعى بازاسىندا قىزمەتكەر ايشامحان ماتنۇرى وزگەرىستى باياندادى: قازان باسى، وشاق قاسىنان شىقپايتىن وتباسى ايەلىنەن قىزاناق، اشتى بۇرىش سياقتى كوكونىس ەگىمشىلىگى تەحنيكاسىن ۇيرەنىپ العانعا، ودان 25 كوكونىس جىلىجايىن كوتەرمەگە الىپ، 17 قىزمەتكەردى باسقارعانعا دەيىن، ايشامحاننىڭ الاتىن ەڭبەكاقىسى باستاپقى ءار ايىنا 2000 نەشە يۋاننان قازىر ءار ايىنا 6000 يۋاننان استامعا جوعارىلادى، ەڭبەكاقىنىڭ وسۋىمەن تۇرمىس ساپاسى دا بارعان سايىن جوعارىلادى.
اتۇش قالاسى سۇنتاع قالاشىعى ازعان قىستاعىندا قىستاق تۇرعىنى مامەتجان يمام الداعى دامۋىن تىلگە تيەك ەتتى: ءانجۇر − قىستاقتىڭ ”اسىلى“، جاقسى ەگۋ كەرەك؛ ءوزىمىز اشىپ وتىرعان ءانجۇر كاۋاپ دۇكەنىن ەرەكشەلىككە يە ەتىپ اشۋىم كەرەك. انجۇرگە سۇيەنە وتىرىپ قىستاقتا اعاش شارباق جول، الاڭ، حالىقتىق تۇسەلحانا سالىندى، ازعان قىستاعى جۇڭگونىڭ كورىكتى سەيىل - سەرۋەن اۋىل - قىستاعى بولىپ باعالاندى، قىستاقتىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە كۇش قوسىپ، قىستاقتى اناعۇرلىم جاقسى ەتىپ قۇرىپ شىعۋىمىز كەرەك.
جوعارى ساپالى دامۋ − بىرگە يگىلىكتەنۋدى ءتۇبىرلى ماقساتقا اينالدىرعان دامۋ. وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدەگى سوڭعى كومبە ءار ۇلت بۇقاراسىن جوعارى ساپالى دامۋ جەتىستىكتەرىنەن بىرگە يگىلىكتەندىرۋ، جوعارى ساپالى باقىتتى تۇرمىستان بىرگە يگىلىكتەندىرۋ بولماق.
وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا ەرەكشە ەگىمشىلىكتى، باعىمشىلىقتى دامىتقان بۇقارا بارعان سايىن كوبەيدى، باقشا رايوندارىنا، كاسىپورىندارعا بارىپ جۇمىستاندى، بازارعا، كەشكى بازارعا سۇيەنىپ شارۋاشىلىق قۇردى... اقشا قاپشىعى بارعان سايىن قامپيدى، تۇرمىستارى بارعان سايىن شالقي ءتۇستى، ومىرلەرى بارعان سايىن باقىتقا كەنەلدى، جۇزدەرىندە قاشاندا كۇلكى ءۇيىرىلىپ تۇراتىن بولدى.