ۇنامدى جاقتان ۇگىتتەۋدى كۇشەيتىپ، شينجياڭنىڭ اشىق، سەنىمدى جاڭا كەلبەتىن، جاڭا بەينەسىن ايگىلەپ، جاڭا داۋىردەگى شينجياڭ حيكاياسىن كوپ ارنامەن، كوپ فورمامەن ويداعىداي بايانداپ، ٴتۇرلى شىندىققا جاناسپايتىن قوعامدىق پىكىرگە، ۇنامسىز قوعامدىق پىكىرگە، زياندى پىكىرگە باعىتتامالى تۇردە تويتارىس جاساۋ كەرەك.
_ شي جينپيڭ
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى فان چيۇڭيان
جىلىنا ٴبىر رەت وتكىزىلەتىن مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس كوپتىڭ اقىل ـ پاراساتىن شوعىرلاندىراتىن، ورتاق تانىم ۇيىستىراتىن، كوپتىڭ كۇشىن توپتايتىن، مەملەكەت ٴىسىن بىرگە اقىلداساتىن دەموكراتيالىق ساحنا ٴارى دۇنيە ٴجۇزىنىڭ جۇڭگونى بايقايتىن تەرەزەسى. مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس كەزىندە، قالاي جاڭا داۋىردەگى شينجياڭ حيكاياسىن ويداعىداي بايانداۋ، اشىق، سەنىمدى شينجياڭ وبرازىن ايگىلەۋ كەرەكتىگى ٴارقايسى جاقتاردىڭ نازارىن بارىنشا اۋداردى.
اشىق تا جاريالىلىعىمەن سەنىمدىلىگىن جەتكىزدى
تاياۋدا، ۇيعۇر ۇلتىنىڭ ارتيسى ٴدىلرابانىڭ شينجياڭ ٴبيىن بيلەگەن بەينەجازباسىن سىرتقى ىستەر مينيستىرلىگىنىڭ مالىمدەمەشىسى ۋاڭ ۋىنبيننىڭ جولداعانى، القاعانى قوعامنىڭ نازارىن اۋداردى.
وسى جولعى كوكتەم مەرەكەسىندە ورتالىق راديو ـ تەلەۆيزيا باس ستانسياسى كوكتەم مەرەكەسى ساۋىق كەشىنىڭ شينجياڭ قاشقار بولىمشە الاڭداعى قىسقا عانا 8 مينۋتتىق قويلىمدا جارقىن تۇيىندەر بىرىنەن سوڭ ٴبىرى ايگىلەنىپ، لەك ـ لەك قىزۋ ورلەۋ كوتەرىلدى!
ٴبىر مارتە ٴبي، ٴبىر رەتكى كوكتەم مەرەكەسى ساۋىق كەشى دۇنيە جۇزىنە جۇڭحۋا مادەنيەتىن ايگىلەيتىن تەرەزەگە ٴارى شينجياڭنىڭ اشىقتىعىن، سەنىمدىلىگىن ايگىلەيتىن ساحناعا اينالدى.
وسىمەن ۇقساس، شينجياڭنىڭ بيىلعى ەكى ماجىلىسىندە جاڭا بەينە ٴتىپتى ايگىلەندى _ تۇڭعىش رەت اقپارات ورتالىعى قۇرىلدى، تۇڭعىش رەت اقپار جاريالاۋ ٴماجىلىسى وتكىزىلدى، تۇڭعىش رەت شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنداعى قاتىستى مۇشە ەلدەردىڭ، باقىلاۋشى ەلدەردىڭ، تىلدەسۋشى سەرىكتەس ەلدەردىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلىكتەرىنىڭ ٴمانساپتىلارى، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ حاتشىلار باسقارماسى، ورتا ازيا وڭىرلىك ەكونوميكا سەلبەستىك شۋەيۋانى سياقتى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ۋاكىلدەرى سىرتتاي تىڭداۋعا، ٴبىر ٴبولىم شەتەل مەديالارى، شياڭگاڭ، اۋمىن مەديالارى حابارلاۋعا ۇسىنىس ەتىلدى.
”سان ٴتۇرلى وزگەرىستەر شينجياڭنىڭ اشىق، سەنىمدى جاڭا كەلبەتىن ايگىلەدى“، ـ دەدى اۆتونوميالى رايوندىق ادەبيەت ـ كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى «ۇلتتار ادەبيەتى» جۋرنالى مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار نەگىزگى رەداكتورى اينۇر ٴماۋلىت تەرەڭ اسەرىن اۋىزعا الىپ.
سەنىم _ پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ زور كۇشپەن قولداۋىنان، شينجياڭنىڭ جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە ـ ٴدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرۋىنەن، قوعامدىق كەلەلى جاعدايدىڭ ورنىقتىلىعىنان، ەكونوميكانىڭ ورنىقتى، اقاۋسىز دامۋىنان، حالىقتىڭ تىنىش ٴومىر، شات ـ شادىمان تۇرمىس كەشىرۋىنەن، مادەنيەتتىڭ گۇلدەنىپ ـ كوركەيۋىنەن، قۇلپىرعان، قارىشتاپ دامىعان جاڭا بەينەدەن باستاۋ العان. مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، جۇڭشىنجۇڭحۋان بۇعالتىرلار ٴىس باسقارماسى شينجياڭ بولىمشە باسقارماسىنىڭ باستىعى ٴجۇرات قۇربان سەنىم _ مىعىم دامۋ نەگىزىنەن، ۇدەرە العا ۇمتىلعان كۇش ـ قۋاتتان كەلگەن دەپ قارادى.
شينجياڭدا جاڭادان ارتقان استىق ەگىلگەن جەر اۋدانى، ٴونىم مولشەرى تۇگەلدەي مەملەكەت بويىنشا 1 ـ ورىندى يەلەدى؛ مۇناي ـ تابيعي گاز بالاماسى ٴۇرتىس 3 جىل بۇكىل ەل بويىنشا 1 ـ ورىندى يەلەدى؛ تۇتاس شينجياڭدا جاڭا ەنەرگيا گەنەراتور اگراگاتتارى سيىمدىلىعى جاڭادان 22 ميلليون 610 مىڭ كيلوۆات ارتىپ، ارتۋ مولشەرى بۇكىل ەلدىڭ الدىڭعى قاتارىنان ورىن الدى؛ بۇكىل ەل بويىنشا كولەمى ەڭ ۇلكەن كۇشار جاسىل ەلەكترمەن سۋتەگىن ايىرۋ نىسانى وندىرىسكە قوسىلدى... ٴتۇرلى قىزمەتتەر، ساندى مالىمەتتەر مىعىم دامۋ نەگىزىن ايگىلەدى.
”بيىل سىرتقى ساۋدادا ’ٴساتتى باستاما‘ اشۋعا سەنىم بار ما، جوق پا“؟ شەتەل مەديالارى اۆتونوميالى رايوندىق ساۋدا ىستەرى مەڭگەرمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەڭگەرمە باستىعى لي شۋانعا وسىلاي سۇراۋ قويعاندا، ول ”سەنىم بار“ دەپ ارىندى جاۋاپ قايتاردى.
اشىق، جاريالىلىق، جاڭالىق اشۋ سىرتقى دۇنيەگە اناعۇرلىم اشىق، اناعۇرلىم سەنىمدى جۇڭگونىڭ شينجياڭىن كورسەتتى. شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى سوحايل حان بىلاي دەپ قارادى: شينجياڭنىڭ بولاشاقتاعى دامۋى توتەنشە جارقىن؛ مالتا جۇمىسشى پارتياسى ينتەرناتسيونالىنىڭ شۋجيى مارك تا شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنىڭ بولاشاعى جارقىن ەكەندىگىن، بولاشاعىنان زور ٴۇمىت كۇتۋگە بولاتىندىعىن، ورايى شەكسىز ەكەندىگىن ٴبىلدىردى.
اشىق، سەنىمدى شينجياڭ دۇنيەنى جالت قاراتتى.
ٴجىتى قاداعالاپ وتىرعان ماسەلەلەرگە جاۋاپ قايتارىپ، دارقاندىقتى ايگىلەدى
سىرتقا ەسىك اشۋ __ جۇڭگونىڭ نەگىزگى مەملەكەت ساياساتى ٴارى شينجياڭنىڭ ۇنەمى دارىپتەيتىن ارەكەتى.
وتكەن ٴبىر جىلدا قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، پاكيستان، يندونەزيا، مالايزيا، جاپونيا، ەگيپەت، فرانسيا، گەرمانيا، شۆەتساريا، كانادا، اراب ەلدەرى وداعى، ٴىسلام سەلبەستىك ۇيىمى سياقتى كوپتەگەن مەملەكەتتەن جانە حالىقارالىق ۇيىمداردان 400گە جۋىق ۇيىرمە، 4300دەن استام شەتەلدىك سيلى قوناق شينجياڭدا ساپاردا بولدى، ولاردىڭ اراسىندا ۇكىمەت ٴمانساپتىلارى، ديپلومات، ەلشىلەر دە، ٴدىن سالاسىنىڭ قايراتكەرلەرى، مامان ـ وقىمىستىلار، مەديا تىلشىلەرى جانە قاراپايىم حالىق تا بار بولىپ، كولەم جاعىنان تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتتى.
جۇڭگونىڭ شينجياڭى، ٴسىرا، قانداي؟ شينجياڭ حالقى، ٴسىرا، قانداي؟... ساپارلاي كەلگەندەر اسقار تاۋلاردان اسىپ، وزەن ـ كولدەردەن ٴوتىپ، شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنا اياق باسقاننان باستاپ، كوڭىل بولگەن ماسەلەلەرىنىڭ جاۋاپتارى بىرتىندەپ كورىنە باستادى.
شينجياڭدا ۇلتتار جاراسىمدى قاتار تۇرىپ كەلەدى. جاپونيالىق بۇقارا چۋانچي يۇيجي مىنانى ٴبىلدىردى: شينجياڭ حالقىنىڭ كوڭىلدى تۇرمىسىنا ٴوز كوزىممەن كۋا بولدىم، شينجياڭداعى ٴار ۇلت حالقىنىڭ اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسقاندىعىن سەزىندىم.
شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ٴدىني سەنىم ەركىندىگى تولىق قامتاماسىز ەتىلگەن. يەمەننىڭ مەديا قىزمەتكەرى ابدۇللا مىنانى ٴبىلدىردى: شينجياڭ ٴىسلام ٴدىنى شۋەيۋانىندا ساقتالعان كىتاپ مول، قۇرىلعىلار تولىق ەكەن، كورگەن ـ ەستىگەندەرىمىز بەن ايتىلمىس شينجياڭعا قاتىستى حابارلار مۇلدەم ۇيلەسپەيدى.
بىلتىر 3 ـ رەت شينجياڭعا كەلگەن فرانسيالىق جازۋشى ماكسيم ۆيۆاس مىنانى ٴبىلدىردى: ”قازىرگى شينجياڭدا تەك تىنىشتىق، جاراسىمدىلىق قانا كوزگە تۇسەدى. ٴدىننىڭ، ٴتىلدىڭ، مادەنيەتتىڭ جويىلعانى قايدان بولسىن“؟
”شينجياڭ ەسىكتى ۇنەمى ايقارا اشىپ، ۇيلەسىمدى دە ورىندى، اشىق تا ٴادىل بولىپ، ەسىكتى اشىق ۇستاعان دارقاندىعىن ايگىلەدى“. مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى ليۋ تاۋ مىنانى ٴبىلدىردى: بۇل دا دۇنيە جۇزىنە مىناداي ٴبىر ٴۇن جەتكىزىپ وتىر: شينجياڭنىڭ جۇرگەنى دۇنيەنىڭ دۇرىس جولى، بۇكىل دۇنيە ٴجۇزىنىڭ سىنىنان سۇرىنبەي وتە الادى.
مۇنداي پەيىل، مۇنداي دارقاندىق دۇنيە جۇزىنە جۇڭگو شينجياڭىنىڭ اشىق، سەنىمدى جاڭا كەلبەتىن، جاڭا بەينەسىن اناعۇرلىم ويداعىداي سەزىندىردى، ٴتۇرلى شىندىققا جاناسپايتىن قوعامدىق پىكىرگە، ۇنامسىز قوعامدىق پىكىرگە، زياندى سوزدەرگە باعىتتامالى تۇردە تويتارىس بەردى.
”شينجياڭنىڭ بيىلعى ەكى ٴماجىلىسى ٴىشىنارا شەتەلدىك سيلى قوناقتاردى سىرتتاي تىڭداۋعا ۇسىنىس ەتىپ، دۇنيە جۇزىنە شينجياڭنىڭ ساياسي، ەكونوميكا جانە قوعامدىق دامۋداعى جەتىستىگىن ايگىلەۋى شينجياڭنىڭ حالىقارالىق وبرازى مەن بەدەلىن جوعارىلاتتى، بۇل بەلسەندى ٴمان الادى“. شاۋەشەك قالاسى باقتى شەكارا وتكەلى قارجى قوسۋ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ، اشۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ قىزمەتكەرى تالعار ٴادىل مىنالاردى ٴبىلدىردى: ۇزاق ۋاقىتتان بەرى باتىس ەلدەرىندە شينجياڭ جونىنەن ٴىشىنارا اعات تۇسىنىكتەر، كۇيە جاعۋلار ورىن تەۋىپ كەلەدى. شەتەل مەديالارىن جانە شياڭگاڭ، اۋمىن مەديالارىن ەكى ٴماجىلىستى حابارلاۋعا ۇسىنىس ەتۋ ارقىلى ولاردىڭ شينجياڭنىڭ ٴىس جۇزىندىك جاعدايىن اناعۇرلىم جان ـ جاقتى، شىنايى تۇسىنۋىنە مۇمكىندىك جاراتىپ، اعات تۇسىنىكتەردى جانە سىڭار جاقتى كوزقاراستى جويۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ۋاقىت اينا ىسپەتتى، ول دۇنيە جۇزىنە شينجياڭنىڭ جاقسى جەر ەكەنىن سەزىندىردى.
ىرىقتىلىقپەن العا ۇمتىلدى، بارلىق الاپ جاڭارا باستادى
بىلتىر كوكتەمدە 3 جىلعى جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ىندەتىنەن ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋ جاڭا كەزەڭگە وتكەننەن كەيىن كوپ وتپەي، ەكونوميكا قالپىنا كەلگەن، دامىعان ساتتە، شينجياڭ ىرىقتىلىقپەن العا ۇمتىلىپ، مەملەكەت قاقپاسىنان اتتاپ شىعىپ، اۋىس ـ كۇيىستى، سەلبەستىكتى تەرەڭدەتىپ، بۇكىل قوعامعا دامۋدى يگەرۋدىڭ، ەسىك اشۋدى جەبەۋدىڭ كۇشتى سيگنالىن تاراتتى.
”مەنىڭشە، شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ كوكتەمى كەلدى“، ـ دەدى ساپار ۇيىرمەسىنە ىلەسىپ بىرگە شىققان شينجياڭ سانباۋ شارۋاشىلىق توبىنىڭ القا باستىعى كاڭ حىپيڭ قۋانىشپەن. وسى رەتكى ساپاردا سانباۋ توبى قازاقستاندا 43 ميلليون دوللار قارجى قوساتىن الكيلدەندىرۋ جابدىعى سەلبەستىك نىسانى كەلىسىمىنە قول قويىستى، ”بۇل سەرىكتەستىكتىڭ جاقىنعى جىلداردان بەرگى ەڭ ۇلكەن سەلبەستىگى“.
وسىدان سوڭ، جۇڭگونىڭ شينجياڭى مەن توڭىرەكتەگى ەلدەردىڭ اۋىس ـ كۇيىسى، ىقپالداستىعى دا كۇن سايىن جيىلەي ٴتۇستى. توڭىرەكتەگى ەلدەردىڭ جەرگىلىكتى ورىندارىمەن ٴتۇرلى سالاداعى اۋىس ـ كۇيىس جاساۋ ىنتاسى دا تاسقىنداپ، ۇدايىلانعان بايلانىس سەلبەستىك مەحانيزمى ۇزدىكسىز كەمەلدەنىپ، ەكى جاق قويۋ بايلانىستى ساقتاپ، ٴدوپ كەلگەن ماسەلەلەردى دەر كەزىندە شەشىپ، شينجياڭنىڭ ەسىكتى اشىق ۇستاعان كەلبەتى جاڭارا ٴتۇستى.
قاقپانى اشىپ ”شاقىرىپ اكەلۋدەن“ مەملەكەت قاقپاسىنان اتتاپ ”سىرتقا شىعۋعا“ دەيىن، شينجياڭنىڭ بيىلعى ەكى ماجىلىسىندەگى ” 3 تۇڭعىشتان“ كوكتەم مەرەكەسى ساۋىق كەشىنىڭ بۇكىل الەمگە تاراتقان ”شينجياڭ ساتىنە“ دەيىن، شينجياڭ دۇنيە جۇزىمەن بارعان سايىن قاۋىشا ٴتۇستى، شينجياڭنىڭ جاقسى حيكايالارى تارالعان سايىن الىستارعا جەتتى.
”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەۋىنە ىلەسە، جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى قۇرىلىسى جاپپاي باستالدى... شينجياڭ ەسىكتى جاپپاي ايقارا اشۋدىڭ جاڭا ارناسىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتۋدە.
مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى، اۆتونوميالى رايوندىق ساۋدا ـ ونەركاسىپشىلەر بىرلەستىگىنىڭ ورىنباسار ٴتوراعاسى ليۋ ۋي مىنانى ٴبىلدىردى: ”ٴار جولعى اشىق ساپار، جەلىلەس جاڭا شارالار دۇنيە جۇزىنە جۇڭگو شينجياڭىنىڭ اشىق ۇستاعان قاقپاسىنىڭ بارعان سايىن ايقارا اشىلاتىندىعىن قايتا ـ قايتا ايقىندادى“.
”ٴبىز جونىنەن اشىق بەينەسىن ساقتاعان شينجياڭنىڭ ٴوزى ەڭ ۇلكەن باۋراۋ قۋاتىنا يە“، ـ دەدى ريمنەن قورعاسقا دەيىن ساۋدا ىستەپ جۇرگەن حۋ چۇنمەي. شينجياڭ وۋحۋاشين حالىقارالىق ساۋدا شەكتى سەرىكتەستىگى ەۆروپا سالىق كەشىرىم ەتۋ ساۋدا سارايىنىڭ باس ديرەكتورى رەتىندە، قازىر ول ناقتى شەتەلدەگى قامبادا كورمەلەپ ساتۋ، سەزىنۋ ورتالىعىن سالۋمەن قاربالاس. حۋ چۇنمەي بىلاي دەدى: شينجياڭ ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋدىڭ جاڭا شارالارىن ۇزبەي شىعارۋدا، سول سەبەپتى شينجياڭنىڭ دامۋىنا كامىل سەنىمدىمىن، قايراتىم دا تاسقىنداپ وتىر.
بەت وبەتىن جاڭا لەپتەن ٴىس تىندىرىپ ناتيجە شىعارعان، جىگەر ـ قايرات تاسقىنداعان رۋحاني بەت ـ بەينە مەن مۇندالايدى. ٴدال 2024 ـ جىلعى اۆتونوميالى رايوننىڭ ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداماسىندا العا قويىلعانداي، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋگە تاباندى بولۋدى ەڭ ۇلكەن ساياسي ەتىپ، ستراتەگيالىق تۇرعىدان شينجياڭ قىزمەتىن باعامداپ جانە جوسپارلاپ، شينجياڭنىڭ مەملەكەت جالپى جاعدايىنداعى ستراتەگيالىق ورنىن مىقتاپ يگەرىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ شينجياڭ امالياتىن تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋدىڭ ۇردىسىندە شينجياڭ باسىمدىعىن ساۋلەلەندىرىپ، شينجياڭ ىسكەرلىگىن ايگىلەپ، شينجياڭ كۇش ـ قۋاتىن ارناۋ كەرەك.
بار تىرشىلىك قۇلپىرعان، ۇمىتكە تولى العاشقى كوكتەم مەزگىلىندە شينجياڭ دۇنيە جۇزىنە ونان ارى قۇشاق جايعان سەنىمدى بەينەسىمەن، سونداي ـ اق دۇنيە جۇزىمەن اشىق توعىسۋ، سەلبەستىك جاساپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ شىنايى تىلەگىمەن تاماشا جاڭا جورىقتى باستادى.
بولاشاق كوز الدىمىزدا تۇر، كورىكتى شينجياڭ قۇرىلىسى دۇنيە ٴجۇزىنىڭ كۋا بولۋىن كۇتۋدە.