بايىرعى قالانى قورعاۋ جونىندەگى تۇڭعىش زاڭ ەرەجە شىعارىلدى
شينجياڭ زاڭ ەرەجە شىعارۋ ارقىلى قاشقار بايىرعى قالاسىن قورعادى
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاڭ لەي 3 ـ ايدىڭ 31 ـ كۇنى ۇرىمجىدەن حابارلايدى. ”54 داۋىس قۇپتادى، قارسى تۇرعانى ٴنول داۋىس، قالىس قالعانى ٴنول داۋىس، داۋىس بەرمەگەنى ٴنول داۋىس، ماقۇلداندى!“
3 ـ ايدىڭ 31 ـ كۇنى تۇستەن بۇرىن اۆتونوميالى رايوندىق 14 ـ كەزەكتى حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى 9 ـ ٴماجىلىسىنىڭ «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ قاشقار بايىرعى قالاسىن قورعاۋ ەرەجەسىن» (تومەندە قىسقارتىلىپ «ەرەجە» دەلىنەدى) تولىق داۋىسپەن ماقۇلداۋىمەن شينجياڭدا بايىرعى قالانى قورعاۋ ٴۇشىن ”ولشەپ جاسالعان“ تۇڭعىش زاڭ ەرەجە دۇنيەگە كەلدى. «ەرەجە» 5 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنىنەن باستاپ اتقارىلادى.
قاشقار _ بايىرعى جىبەك جولى بويىنداعى ماڭىزدى قالاشىق، شىعىس پەن باتىستىڭ مادەنيەت جانە ەكونوميكا اۋىس ـ كۇيىسىنىڭ تورابى. قاشقار قالاسىنىڭ ورتاسىنا ورنالاسقان قاشقار بايىرعى قالاسى ”جىبەك جولىنداعى ٴتىرى ەستەلىك“ دەپ اتالعان. بۇل ارا كەزىندە قاشقار قالاسىنداعى ٴبىرشاما ۇلكەن قاتەرلى، ەسكى ۇيلەر اۋماعى بولاتىن. 2010 ـ جىلدان باستاپ مەملەكەت جالپى 7 ميلليارد يۋاننان استام قارجى قوسىپ وزگەرتۋ نىسانىن جۇرگىزىپ، تاريحي مادەنيەت قۇنىنا يە ٴداستۇرلى تۇرعىندار تۇراعىنىڭ اسىلگى كەڭىستىك جۇلگەسىن ساقتاۋ نەگىزىندە جوندەۋ، بەكەمدەۋ جۇرگىزىپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم جانە مادەنيەت ۇيىمىنىڭ جوعارى باعاسىن الدى.
سوڭعى جىلدارى قاشقار بايىرعى قالاسىندا ساياحات كاسىبىنىڭ قارىشتاپ دامۋىمەن ىلەسە، تاريحي ەستەلىكتى ساقتاپ قالۋ مەن ساۋدانى وركەندەتۋ اراسىنداعى تەپە ـ تەڭدىكتى قالاي ىزدەستىرۋ، قورعاۋ جاۋاپكەرشىلىگى ايقىن بولماۋ، ٴداستۇرلى مادەنيەتتىڭ بەينەلەنۋى جەتكىلىكتى بولماۋ سياقتى ماسەلەلەردى شەشۋ جاڭا تاقىرىپقا اينالدى. ”زاڭ بويىنشا باسقارۋ ەڭ ٴونىمدى ٴتاسىل“. اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى ۇلت، ٴدىن، سىرتقى ىستەر، حۋاچياۋ قىزمەتى كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ما جيان بىلاي دەدى: ”وسى نەگىزدە ٴبىز «ەرەجەنى» جاساپ شىعاردىق“.
«ەرەجە» جالپى 5 تاراۋ، 30 تارماق، ٴارى قاشقار بايىرعى قالاسىن جوسپارلاۋ مەن قورعاۋ كورنەكتىلەنگەن، ٴارى نازار جالعاستىرۋ مەن پايدالانۋعا شوعىرلاندىرىلعان. قاشقار بايىرعى قالاسىن ٴونىمدى قورعاۋدى، بايىرعى قالانىڭ ەرەكشەلىگىن كورنەكتىلەندىرۋدى ارقاۋ ەتە وتىرىپ، «ەرەجە» قورعاۋ، جوسپارلاۋ وبيەكتىسىن ايقىنداپ، بايىرعى قالانى قورعاۋعا ٴتيىمسىز كوپتەگەن ارەكەتكە تيىم سالدى. اسىرە ساۋدا ٴتۇسىن الۋدان جانە ٴتارتىپسىز اشۋدان ساقتانۋ ٴۇشىن «ەرەجەدە» قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ قورعاۋ كولەمىندەگى تيجارات قيمىلدارىنىڭ قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ ساۋدا ورنالاسىمىنا، نىسان مەڭگەرۋىنە جانە قاتىستى تالاپتارىنا ۇيلەسۋى كەرەكتىگى بەلگىلەندى.
”قاشقار بايىرعى قالاسىن قورعاۋدا زاڭ نەگىزى بار بولدى، جاڭا تاريحي باستامادا، ٴسوز جوق، گۇلدەنۋدىڭ، دامۋدىڭ جاڭا جاعدايىن اشامىز“. قاشقار قالاسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ياڭ يانفىڭ مىنالاردى ٴبىلدىردى: «ەرەجەنىڭ» بەلگىلەمەسى بويىنشا، قاتىستى تاراۋلاردى ۇيىمداستىرىپ قاشقار بايىرعى قالاسىن قورعاۋ جوسپارىن زاڭ بويىنشا جاسايمىز.
اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى زاڭ ـ ٴتۇزىم قىزمەتى كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جوۋ چين مىنالاردى ٴبىلدىردى: ايگىلى تاريحي مادەنيەت قالاسىن قورعاۋ بارىسىنداعى ”مىڭ قالا ٴبىر بەينەدە بولۋ“ جايتىنەن ساقتانۋ ٴۇشىن، «ەرەجەدە» قورعاۋ نەگىزىندە جاندى پايدالانىپ، قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ تاريحي مادەنيەت تامىرىن ساقتاپ قالۋعا باسا ٴمان بەرىلدى.
”«ەرەجە» اتقارىلعاننان كەيىن ٴتىپتى دە كوپ ادامعا قاشقاردىڭ وزگەشە مادەنيەت باۋرامدىلىعىن سەزىندىرۋدى ٴۇمىت ەتەمىز“، ـ دەدى قاشقار سازبالشىق بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىن جالعاستىرۋشى زۇلپىقار اباباكىر.
«ەرەجە» قاشقار بايىرعى قالاسىن قورعاۋ كولەمىندەگى ٴار ۇلت تۇرعىندارىن ەجەلگى تۇراعىندا قونىستانۋعا، قاشقار بايىرعى قالاسىن قورعاۋعا جانە ودان پايدالانۋعا قاتىسۋعا، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ٴداستۇرلى ٴوندىرىس، تۇرمىس ٴتاسىلىن ايگىلەۋگە، سالت ـ سانا مادەنيەت قيمىلدارىن ورىستەتۋگە ىنتالاندىرادى. ما جيان بىلاي دەدى: ”بۇل بايىرعى قالانىڭ مادەنيەتىن جانە سالت ـ ساناسىن ايگىلەۋگە، ٴار ۇلتتىڭ مادەنيەتتە ٴوزارا ۇلگى الۋىن، توعىسۋىن اناعۇرلىم جەبەۋگە، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن ناقتى، جاندى، ٴونىمدى بەرىك ورناتۋعا ٴتيىمدى“.