”ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋدى“ قالاي ىستەۋ كەرەك؟ ٴۇي ساتىپ الۋشىنىڭ ۇقىق ـ مۇددەسىن قالاي قامتاماسىز ەتۋ كەرەك؟
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى ۋاڭ يوۋليڭ، لي يانشيا
تۇرعىن ٴۇي جۇرتتىڭ وتباسى ارمانىن ارقالاپ وتىر، ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ ٴتول مۇددەسىنە سايادى. 5 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى اشىلعان مەملەكەتتىك ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ قىزمەتىن شىن مانىندە ويداعىداي ىستەۋ بەينە ەكران ماجىلىسىندە ”قالالارعا قاراي شارا قولدانۋعا ۇزدىكسىز تاباندى بولىپ، تاۋار ٴۇيدىڭ سالىنباي قالۋ حاۋىپ ـ قاتەرىن ٴبىر جايلى ەتۋدەن قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزىپ، ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋدى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، ىركىندى تاۋار ۇيلەردى پايدالانۋ سياقتى ٴتۇيىندى قىزمەتتەردى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ كەرەك“ دەپ العا قويىلدى.
تاۋار ٴۇي نىسانىنداعى ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋدەن قامال الۋ شايقاسىنىڭ ارتقى كورىنىسى نە؟ قامال الۋ شايقاسىن قالاي جۇرگىزۋ كەرەك؟ قانداي سايكەستى ساياساتتار بار؟ سول كۇنى تۇستەن كەيىن وتكىزىلگەن مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ساياسات جونىندەگى داعدىلى قۇلاققاعىس ەتۋ ماجىلىسىندە تۇرعىن ٴۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مينيسترلىگى، جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگى، جۇڭگو حالىق بانكەسى، مەملەكەتتىك فينانس باقىلاۋ ـ باسقارۋ باس مەكەمەسى سياقتى 4 تاراۋ جاۋاپ قايتاردى.
تۇرعىن ٴۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مينيسترلىگىنىڭ ورىنباسار مينيسترى دۇڭ جيانگو مىنالاردى ٴبىلدىردى: قازىر قورا ـ جاي كاسىبى بازارىنىڭ قامداۋ ـ قاجەتسىنۋ قاتىناسىندا زور وزگەرىس تۋىلىپ، قورا ـ جاي كاسىبى بازارى رەتتەلۋ بارىسىندا تۇر، سالىنىپ جاتقان، ساتىلعان ٴىشىنارا تاۋار ٴۇي نىساندارى وتكىزىپ بەرۋ قيىنعا سوعۋ جاعدايىنا ٴدوپ كەلىپ وتىر. ەگەر ساتىلعان تۇرعىن ٴۇي نىسانى سالىنباي قالسا، ٴۇي ساتىپ الۋشىلاردىڭ زاڭدى ۇقىق ـ مۇددەسىن اۋىر زيانداپ، قورا ـ جاي كاسىبى بازارىنىڭ ورنىقتى اقاۋسىز دامۋىنا ىقپال جاسايدى.
2022 ـ جىلى 7 ـ ايدا ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ ماجىلىسىندە تۇڭعىش رەت ”سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرۋگە كەپىلدىك ەتۋ، حالىق تۇرمىسىن ورنىقتىرۋ“ العا قويىلدى. ”سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرۋگە كەپىلدىك ەتۋدەن“ قازىرگى ”ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋگە“ دەيىن ٴبىر ارىپتەگى پارىق ساياسات سەرپىنىنىڭ ارتقاندىعىن بەينەلەپ وتىر.
”نىسانداردى ٴوز ۋاعىندا ساپاسىنا كەپىلدىك ەتە وتىرىپ وتكىزىپ بەرۋدى ىلگەرىلەتىپ، بۇقارانىڭ توقتامدا كەلىسكەن مەرزىم بويىنشا تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋدا تولىمدى بولعان ۇيگە يە بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ“، ”بارلىق ٴتاسىلدى قولدانسا دا ٴۇي وتكىزىپ بەرۋگە شاراسىز قالعانداردىڭ ٴادىليالىق جولمەن جۇرۋگە تيىستىلەرىندە ٴادىليالىق جولمەن ٴجۇرۋ، ٴادىليالىق ٴبىر جاقتى ەتۋدە ٴۇي ساتىپ الۋشىلاردىڭ زاڭدى ۇقىق ـ مۇددەسىن دە بىردەي ماڭداي الدى ورىنعا قويۋ كەرەك“، دۇڭ جيانگو بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ٴۇي ساتىپ الۋشىلاردىڭ زاڭدى ۇقىق ـ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋدى ٴتۇبىرلى شىعار ٴتۇيىن جانە تياناق ەتىپ، بازارلانۋ، زاڭمەن باسقارۋ پرينسيبى بويىنشا سالىنىپ جاتقان، ساتىلعان، وتكىزىلىپ بەرىلمەگەن تاۋار ٴۇي نىساندارىن تۇرلەر بويىنشا ٴبىر جاقتى ەتىپ، نىساندار قۇرىلىسىن وتكىزىپ بەرۋدى ىلگەرىلەتىپ، ٴۇي ساتىپ الۋشىلاردىڭ زاڭدى ۇقىق ـ مۇددەسىن شىن مانىندە قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.
ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋدەن قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزۋدە نىساندارعا قارجى توپتاۋ ماڭداي الدى وتكەل. مەملەكەتتىك فينانس باقىلاۋ ـ باسقارۋ باس مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى شياۋ يۋانچي مىنانى ٴبىلدىردى: ”قالالارعا قاراي شارا قولدانۋعا ۇزدىكسىز تاباندى بولىپ، قالانى نەگىزگى تۇلعا، نىساندى وزەك ەتىپ، جالعاستى سالىنۋعا ٴتيىستى نىساندارعا قارجى توپتاۋعا جانە قۇرىلىستى اياقتاتىپ، وتكىزىپ بەرۋگە بار كۇشپەن قولداۋ كورسەتۋ كەرەك“...
بيىل 1 ـ ايدا تۇرعىن ٴۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مينيسترلىگى فينانس باقىلاۋ ـ باسقارۋ باس مەكەمەسىمەن «قالا قورا ـ جاي كاسىبىنىڭ قارجى قۇراۋىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ جونىندەگى حابارلاندىرۋدى» بىرلەسىپ باسىپ تاراتىپ، جەر ـ جەردىڭ قالا قورا ـ جاي كاسىبىنىڭ قارجى قۇراۋىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، قارجى قۇراۋ بويىنشا قولداۋ كورسەتىلەتىن قورا ـ جاي كاسىبى نىساندارىنا ”اق ٴتىزىم“ بەرىپ، ونى ٴوز اكىمشىلىك ٴوڭىرى ىشىندەگى ساۋدا بانكەسىنە جولداپ، سالىنىپ جاتقان قورا ـ جاي كاسىبى نىساندارىنىڭ قارجى قۇراۋىنا جانە سالىپ بولىپ وتكىزىپ بەرۋىنە قولداۋ كورسەتۋدى ورتاعا قويدى. قازىر بۇكىل ەلدەگى ايماق دارەجەلى جانە ودان جوعارى دارەجەلى 297 قالادا قورا ـ جاي كاسىبىنىڭ قارجى قۇراۋىن سايكەستىرۋ مەحانيزمى ورناتىلدى.
بۇل مەحانيزم ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ قىزمەتىندە باستاماشىلدىقپەن سايكەستىرىپ ىلگەرىلەتەتىن پارمەندى رولىن قالاي ساۋلەلەندىرەدى؟ دۇڭ جيانگو بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: قالا قورا ـ جاي كاسىبىنىڭ قارجى قۇراۋىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىنىڭ رولىن اناعۇرلىم ساۋلەلەندىرىپ، قورا ـ جاي كاسىبى نىسانىنىڭ ۇيلەسىمدى قارجى قۇراۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋ كەرەك. قالا ۇكىمەتى ”اق ٴتىزىم“ شارتىنا ۇيلەسەتىن نىسانداردىڭ ىلگەرىلەتۋگە تيىستىلەرىن مۇمكىندىگىنشە ىلگەرىلەتۋگە تۇرتكى بولۋى، ساۋدا بانكەسى ەرەجەگە ۇيلەسەتىن ”اق ٴتىزىم“ نىساندارىنىڭ قارىز اقشا بەرۋگە تيىستىلەرىنە مۇمكىندىگىنشە قارىز اقشا بەرىپ، سالىنىپ جاتقان نىسانداردىڭ ۇيلەسىمدى قارجى قۇراۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋى كەرەك.
شياۋ يۋانچي بىلاي دەدى: قالالارداعى سايكەستىرۋ مەحانيزمى، باستىسى، قاراستىلىعىنداعى قورا ـ جاي كاسىبى نىساندارىنىڭ جاعدايىن جيناقتاپ، شارت جانە ولشەم بويىنشا ”اق ٴتىزىم“ نىساندارىن تەكسەرىپ، ۋاقىتشا شارتقا جانە ولشەمگە ۇيلەسپەيتىن نىساندارعا قاراتا قاتىستى ٴارقايسى جاقتاردى رەرتتەۋ ـ تۇزەتۋ سەرپىنىن ارتتىرىپ، سايكەستى ماسەلەلەردى شىن مانىندە شەشۋگە قۋزاپ، ونىڭ ”اق تىزىمدەگى“ نىسان شارتى مەن ولشەمگە ۇيلەسۋىنە مۇمكىندىك جاساۋى كەرەك.
ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋدە تاعى ىركىندى تاۋار ۇيلەردى پايدالانۋدى ىلگەرىلەتىپ، بوس تۇرعان جەرلەردەن پايدالانۋدى ۇيلەسىمدى ٴبىر جاقتى ەتۋ، جانداندىرۋ كەرەك.
جۇڭگو حالىق بانكەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى تاۋ ليڭ مىنالاردى ٴبىلدىردى: قامتاماسىزدىق سيپاتتى تۇرعىن ۇيگە قايتالاي قارىز اقشا بەرۋگە 300 ميلليارد يۋان ورنالاستىرىلادى. فينانس قۇرىلىمدارىنىڭ بازارلاندىرۋ، زاڭمەن باسقارىلۋ پرينسيبى بويىنشا، جەرگىلىكتى مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ سالىنىپ بولعان، ساتىلماعان تاۋار ۇيلەردى ۇيلەسىمدى باعامەن ساتىپ الىپ، نورمامەن ساتىلاتىن نەمەسە جالعا بەرىلەتىن قامتاماسىزدىق سيپاتتى تۇرعىن ٴۇي رەتىندە پايدالانۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى، بانكەنىڭ مەجەمەن 500 ميلليارد يۋان قارىز اقشا تاراتۋىنا تۇرتكى بولادى.
”بۇل ساياسات حالىق بانكەسىنىڭ قورا ـ جايدى دامىتۋ جاڭا ۇلگىسىن ورناتۋدى قولداۋ ٴۇشىن شىعارعان ماڭىزدى شاراسى، بۇل بازارلاندىرۋ ٴتاسىلى ارقىلى كوپ ٴتۇرلى نىسانانى جۇزەگە اسىرۋعا ٴتيىمدى“، ـ دەدى تاۋ ليڭ.
ٴبىرىنشى، ىركىندى تاۋار ۇيلەردىڭ باسىلىپ قالۋىن جەدەل ازايتادى. جەرگىلىكتى مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار سالىنىپ بولعان، ٴالى ساتىلماعان تاۋار ۇيلەردى ساتىپ الۋعا بانكەنىڭ قولداۋىندا بازارلاندىرۋ بويىنشا قاتىناسسا، تاۋار ٴۇي بازارىنداعى باسىلىپ قالعان ۇيلەردى ازايتۋدى ىلگەرىلەتۋگە بولادى.
ەكىنشى، قامتاماسىزدىق سيپاتتى تۇرعىن ۇيمەن قامداۋدى جەدەلدەتەدى. ساتىپ الىنعاننان كەيىنگى تاۋار ٴۇي نورمامەن ساتىلاتىن نەمەسە جالعا بەرىلەتىن قامتاماسىزدىق سيپاتتى تۇرعىن ٴۇي رەتىندە پايدالانىلىپ، ەڭبەكاقى كىرىسى بار قاۋىمنىڭ تۇرعىن ٴۇي قاجەتىن اناعۇرلىم ويداعىداي قاناعاتتاندىرا الادى.
ٴۇشىنشى، ٴۇيدى وتكىزىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋگە جانە ”اق ٴتىزىم“ مەحانيزمىنە دەم بەرەدى. قورا ـ جاي كاسىبى كاسىپورىندارى سالىنىپ بولعان تاۋار ۇيلەردى ساتقاننان كەيىن، قايتارىپ الىنعان قارجىنى سالىنىپ جاتقان نىسانداردى جالعاستى سالۋعا جۇمساۋىنا بولادى دا، قورا ـ جاي كاسىپورىندارىنىڭ قارجى جاعدايى جاقسارادى.
بوس تۇرعان جەرلەردەن پايدالانۋدى ۇيلەسىمدى ٴبىر جاقتى ەتۋ، جانداندىرۋ سياقتى جاقتاردا جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگىنىڭ ورىنباسار مينيسترى ليۋ گوحۇڭ بىلاي دەدى: بوس تۇرعان جەردى ۇيلەسىمدى ٴبىر جاقتى ەتۋ، بوس تۇرعان جەردى جانداندىرۋ ساياسات ـ شارالارىن شىعارىپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ٴىس جۇزىندىكتى شىعار ٴتۇيىن ەتىپ، وتكەرمەلەنگەن، بوس تۇرعان تۇرعىن ۇيگە پايدالانىلاتىن جەردى جاعدايعا قاراي قايتارىپ الۋ، ساتىپ الۋ سياقتى تاسىلدەرمەن ۇيلەسىمدى ٴبىر جاقتى ەتۋىنە قولداۋ كورسەتىپ، كاسىپورىنداردىڭ قيىنشىلىعىن شەشۋىنە كومەكتەسپەكشىمىز.
ليۋ گوحۇڭ بىلاي دەدى: جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ۇيلەسىمدى باعامەن كاسىپورىنداردىڭ جالعاستى اشۋعا شاماسى كەلمەيتىن بوس جەرلەردى قايتارىپ الۋىن نەمەسە ٴادىليالىق، سونداي ـ اق كۇيرەۋ، باسەكەلەستىرە ساتۋ بارىسىندا اينالىمعا تۇسكەن جەرلەردى ساتىپ الۋىن ايقىن قولداۋ كەرەك. بۇل جەرلەر قايتارىلىپ، ساتىپ الىنعاننان كەيىن، قامتاماسىزدىق سيپاتتى تۇرعىن ٴۇي سالۋعا جۇمسالادى، الەۋمەتتىك سايكەستى قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارىن سالۋ، توڭىرەكتەگى تۇرعىن ۇيلەردىڭ سايكەستى شارت ـ جاعدايىن جاقسارتۋ قاتارلىلارعا دا جۇمساۋعا بولادى. ناقتى ساياساتتا قارجىلاي قولداۋدى ارتتىرۋ، سالىق ـ اقى جاعىنان قولداۋ كورسەتۋ، قىزمەت ٴتارتىبىن ىقشامداۋ سياقتى كوپ ٴتۇرلى قولداۋ شارالارى بار. ول بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ساياسات جەرگىلىكتى ورىندارعا ايقىن تالاپ قويدى، جەردى قايتارىپ الۋ، ساتىپ الۋدا شاماعا قاراي ىستەۋ، نىسان كىرىس ـ شىعىسىنىڭ تەپە ـ تەڭدىگىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ ويلاستىرۋ، ۇكىمەتتىڭ كومەسكى قارىز حاۋىپ ـ قاتەرىن ارتتىرماۋ كەرەك.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)